Johannes de Doper heeft iets filosofisch, in zijn kemelharen kleed met leren gordel, oproepend tot bekering. We weten van de Griek Diogenes dat hij in een mantel gekleed ging en sober at en dronk. Volgens een legende ging hij overdag door Athene met een lamp, op zoek naar een oprecht mens. Toen Alexander de Grote hem bezocht en vroeg wat hij van hem wilde, zou Diogenes gezegd hebben: ‘Wil je dan een stap opzij doen, want je staat voor de zon’. Hierop zei Alexander: ‘Als ik Alexander niet was, zou ik Diogenes willen zijn’. Diogenes zei daarop: ‘Als ik Diogenes niet was, zou ik ook Diogenes willen zijn’.
Waar de Griekse filosofen kwamen tot ironie over de afgoden en de heldenverering, zien we bij Johannes de Doper iets nieuws, iets profetisch. Hij was de bode van een nieuwe tijd. De tijd van de Messias, voor wie hij de weg bereidde. ‘Na mij komt die sterker is dan ik, en ik ben niet waardig mij te bukken en de riem van zijn sandalen los te maken.’ De Grieken zagen het licht van verre, de joden van dichterbij en Johannes kwam vlak vóór het licht.
Het fenomeen licht heeft in de filosofie altijd een belangrijke rol gespeeld, bijvoorbeeld bij Plato, die de menselijke zoektocht naar wijsheid zag als een bevrijding uit een donkere grot naar buiten, naar het licht van de zon. Als we kijken naar de filosoof Spinoza – en dat doen we dit weekend bij de lezing van Yoram Stein – zien we dat hij gefascineerd was door de kracht van de menselijke rede. Hij schreef: ‘Wat doorgaans voor de meeste mensen als het hoogste goed geldt kan, als men op hun gedrag afgaat, tot de volgende drie dingen gereduceerd worden: rijkdom, eer en lust. En deze leiden de geest zozeer af dat deze niet langer in staat is om over enig ander goed na te denken.’ (Verhandeling over de verbetering van het verstand)
In deze zin was Spinoza een stoïcijn, die de bevrijding van hartstochten nastreefde. Hij ging hierin zover, dat hij ook de Bijbel van hartstochten wilde zuiveren. En zelfs God. In 1656 is hij uit de joodse synagoge gezet. En de kerk zette zijn werk op de Index, de lijst van verboden boeken. Dat ging toen zo. Spinoza verhuisde en zette zijn werk voort, deels schrijvend en deels lenzen slijpend, voor vergrootglazen en telescopen. Dingen scherp zien, was zijn passie en zijn beroep. Hij was een echte rationalist. Wat er overbleef van zijn religiositeit horen we wellicht in de lezing. In ieder geval is er een aanknopingspunt met ons Adventsthema: verslaving. Zelf noem ik als aanknopingspunt het pleidooi van Spinoza voor tolerantie. Sprak de profeet Jesaja niet: ‘Als een herder zal Hij zijn schapen weiden, de lammeren dragen tegen zijn boezem’? Moge het ware licht ons verzachten en versterken. Amen.
Voorbeden:
Voor de herders van de Kerk, dat zij zoals Johannes de Doper de weg bereiden voor Christus, het Licht van de wereld. Laat ons bidden.
Om vrede en gerechtigheid in Israël en Palestina, dat de belofte van Jesaja opnieuw in vervulling mag gaan. Laat ons bidden.
Voor hen die hun onrust en verdriet willen vergeten door gebruik van middelen, dat er een nieuw licht opgaat in hun leven. Laat ons bidden.
Om zegen over de Advent in onze parochie, dat wij ons van harte voorbereiden op Kerstmis, door gebed en goede werken. Laat ons bidden.
Voor de dopelingen en onze dierbare overledenen, dat zij deel krijgen aan de nieuwe hemel en de nieuwe aarde. Laat ons bidden.
